Mijn moeder stond erom bekend dat ze zo goed kon luisteren. Als kinderen zagen we ook een andere kant. Als mijn moeder had staan praten met een buurvrouw kwam ze doodmoe thuis. Ze had wel goed geluisterd naar die buurvrouw, maar was geïrriteerd dat die buurvrouw zo slecht kon luisteren. Mijn moeder vertoonde dus wel goed gedrag, maar werd daarvoor niet beloond. We hebben ervan geleerd dat luisteren vaak niet loont. Het levert je wel veel sympathie op, maar je voelt je toch miskend, met je irritaties.
Dit laat onverlet dat goed luisteren een deugd is. Er zijn nu in het politieke veld polarisatiedeskundigen werkzaam, zelfs filosofen, die ons aanraden dat we onze oordelen moeten opschorten en vaker moeten luisteren. Ze suggereren dat dit helpt om de polarisatie te verminderen. Dat zou je kunnen bevestigen met onderzoeken. Maar het interessantste vinden we toch filosofen die praktisch durven te denken. De onderzoeken komen met zoveel wirwar en complicaties dat ons dat niet snel verder helpt. Een praktisch filosoof is juist zo boeiend omdat hij afstand neemt van die wirwar zodat we weer durven handelen.
Zo kom ik bij mijn bewering dat praktische filosofie over polarisatie bere-interessant is.
Zelf beschik ik over te weinig ervaring om een oordeel te vellen over de effectiviteit van luisteren. Ik kan wel weer over mijn moeder beginnen, maar die kent niet iedereen. Uit mijn eigen ervaring weet ik dat mensen met uitvoerige verhalen en stellige oordelen het fijn vinden als ik naar hen luister. Zo voelen ze zich aangemoedigd om met nog meer verhalen en oordelen aan te komen. Luisteren kan dus het effect hebben van een katalysator.
De laatste jaren ligt mijn expertise iets meer bij filosofen als Plato. Die schreef gesprekken op die zijn leraar Socrates voerde met allerlei experts van zijn tijd. Plato heeft dus waarschijnlijk goed geluisterd. Maar de meeste experts werden nogal onderuit gehaald door Socrates, en zijn tijdgenoten raakten zo geïrriteerd door zijn benadering dat ze hem uit de weg ruimden. Socrates is dus geen erg goed voorbeeld voor iemand die gelooft in de deugd van het luisteren. En Plato presenteert zichzelf vooral als aanhanger van Socrates, hij stond niet zodanig boven de partijen dat hij een depolariserende rol kon spelen.
Met al mijn ervaring kom ik dus niet verder dan mijn bewering van zojuist, dat praktische filosofie over polarisatie bere-interessant is.
Beste Anton, interessant thema snijd je aan. De kunst van het luisteren is totaal onderschat en het is belang om hierover na te denken. Ik vraag me af wat je bedoelt met de effectiviteit van het luisteren. Waarschijnlijk bedoel je depolarisatie. Dit moet nog verder doorgedacht worden. De kunst van het luisteren die Plato afgekeken heeft van Socrates was een actieve manier van luisteren, kritisch luisteren, maar jij zult als fijnzinnige taalproever misschien moeite hebben met het woord "luisteren". Luisteren is iets wat wij ook opleggen aan honden en soldaten. Ze moeten luisteren naar commando's. Pas kreeg ik een kritische compliment van een vriend met wie ik het altijd oneens ben als we over politiek praten. Hij verweet mij dat ik een mainstream denker was, totaal onvrij, maar dat ik wel goed kon luisteren. Hij zei letterlijk dat ik niet vrij kan denken, maar wel vrij kan horen. Maar ook in dit woord kleeft iets onderdanigs, ik denk aan horigheid en gehoorzaamheid. Het is moeilijk om luisteren als een kritisch dialogisch begrip in te zetten, maar daar weet je als Bakhtinkenner alles van. ..
BeantwoordenVerwijderenTot zover. Hartelijke groet van Martien.
Als je eenmaal gaat nadenken over de betekenis van luisteren is er geen houden meer aan. Dat is ook wat ik bedoelde met die wirwar. Misschien moeten we luisteren naar die wirwar, of wirwar praten, want dat praten is ook deel van de stroom die op ons af komt met luisteren. Mijn moeder bijvoorbeeld vond het vreselijk als vrouwen opschepten over hoe geweldig hun kinderen het deden. Maar het lokte bij haar ook de reactie uit dat ze ook eens graag wilde opscheppen over haar eigen kinderen. Misschien liggen gehoorzaamheid en macht uitstralen dus wel heel dicht bij elkaar. Martien, jij bent geen onderdanig type, maar misschien herken je wel die prikkel om iets voor te stellen met wat je zegt, ook al heb je dat weer van anderen. En dan ben je ook nog kritisch, dat levert je bonuspunten op.
VerwijderenLuisteren an sich beschouw ik wel als deugd, maar zonder wederkerigheid is het een uitputtende bezigheid. Een goed gesprek vereist niet alleen goede luisteraars met adequate reacties maar ook elkaar ruimte geven voor het eigen verhaal. Afdwingen is zinloos, iemand heeft die antenne van nature of met zelfreflectie verworven.
BeantwoordenVerwijderenEn luisteren als synoniem voor gehoorzamen is weer iets anders.