Schering en inslag - Over het kunstwerk van mijn dochter en een roman van Veronesi

Gisteren hebben we het kunstwerk opgehangen. Het bestaat uit textiel en is ontworpen en geweven door mijn dochter Frederiek. Inez had haar de opdracht gegeven voor mijn verjaardag, alweer meer dan een half jaar terug. Het kunstwerk heeft de vorm van een rechthoek, en bestaat uit horizontale banen en verticale banen. Over de horizontale banen is over een aantal vakken een rode draad geweven, die ook weer banen vormen. Frederiek heeft het werk in haar appartement in Athene uitgevoerd, en voor de Kerst meegenomen naar hier.

Het kunstwerk stelt mijn blogs voor, de blogs waaraan ik eind 2010 ben begonnen, tot voorjaar 2022. De verticale banen stellen de jaren voor, de horizontale de blogseries. Zo loopt de serie Ideeën van helemaal links naar rechts, en zie je rechts onderin een rood blokje, dat bladder dit voorstelt. Ik had het kunstwerk van Frederiek al genoemd in de eerste blog van deze serie, zodat er - zou je kunnen zeggen - een weefstructuur ontstaat van schering en inslag. Ik schrijf, Frederiek weeft, ik schrijf weer over dit weven, etcetera.

Er komt ook een nieuwe metaforiek op in deze serie waarin je nu zit te lezen. Nog steeds is het voortborduren de centrale metafoor, waarbij ik steeds terugkeer naar de geborduurde vlinders van mijn moeder aan de wc-muur. Je zou dat kunnen zien als een terugkeer naar de oorsprong, een meditatie ook in de geest van het stilleven of de nature morte, het zoeken van communicatie met de dode, van mezelf als dode en geborene, schijndode en opnieuw geborene. Maar naast deze metafoor komt nu die van het weven, waarin alles met alles samenhangt, zoals Frederiek uitlegt. De stof kan hier en daar een beetje krimpen of opbollen, en dan verandert de vorm ook een beetje.

In een tekst die Frederiek lang geleden schreef, stelde ze het interval centraal, de afstand tussen twee tonen. Wij kunnen in het algemeen makkelijker denken in termen van melodie, harmonie, eventueel ook toonladders, tonen of toonlengte. Moeilijker is het benoemen van de relatie tussen twee tonen, afstand als relatie. Die afstand bestaat natuurlijk ook tussen Frederiek en mij (Athene en Arnhem), en is in deze blog op verschillende manieren in het spel: denk aan de diverse kunsttechnieken (borduren, weven, blogs), aan de generaties (moeder, zoon, kleindochter), niet te vergeten de afstand tussen wc (borduurwerk) en huiskamer (weefsel). De uitdaging die Frederiek mij stelt is hoe ik afstand kan ervaren als iets positiefs, als het interval dat niet alleen de dingen uit elkaar houdt, maar ook bijeen houdt.

Nu lees ik toevallig een roman, La forza del passato van Sandro Veronesi. Toen ik het boek vrijdag in de bibliotheek leende, gaf het scherm aan dat ik het boek al eens geleend had in 2015. Toen was ik blijkbaar al bezig met pogingen Italiaans te lezen. De filosofie van Agamben lukte toen best aardig, maar een roman is iets moeilijker, omdat er minder technische termen in staan. Ik koos nu voor deze roman omdat ik op zoek was naar een roman die ik al eens gelezen had, maar waarvan ik me de schrijver en titel niet herinnerde.

Ik wist alleen dat die roman ging over een Russische taxichauffeur in Rome. Hij zag de stad anders dan de meeste toeristen. Als hij over de pyramide van Cesius praatte, dacht hij aan de uitstekende grillroom daar in de buurt. Met die roman hoopte ik in mijn hoofd een verbinding te leggen tussen Russisch en Italiaans, ook al omdat ik over een paar weken met school in Rome zit. Welnu, al zoekend in de bibliotheek zag ik dat de roman van Veronesi over een Russische taxichauffeur in Rome ging, en ook de pyramide van Cesius wordt al snel genoemd, en toen dacht ik: aha, eindelijk gevonden!

Al lezend kom ik er langzaam achter dat dit toch niet de roman is die ik me herinnerde. De roman van Veronesi is niet geschreven vanuit het perspectief van de taxichauffeur, maar van het alter ego van de schrijver zelf. En de taxichauffeur is trouwens niet eens een taxichauffeur. Hij doet zich voor als chauffeur om in contact met de schrijver te komen, en om hem te vertellen dat de vader van de schrijver zijn beste vriend was, en net als hijzelf een Russische spion.

Goed, ik zal dus moeten leven met de ontdekking dat ook deze roman niet de roman over de Russische taxichauffeur in Rome is die ik dacht te hebben hervonden. Ook de lezer wordt meegenomen in het spel van onthullingen en misschien wel fake onthullingen. Hier komen we langzaam terecht in het spoor van deze blogserie, waarin we overgangen uittekenen tussen de huiselijke sfeer en de politiek. Ik dacht me, net als de schrijver en hoofdpersoon van Veronesi, te bevinden in een veilige, betrouwbare huiselijke omgeving, en zie me geleidelijk steeds meer geconfronteerd met een onveilige wereld, waarin alles anders is dan het lijkt. Wat identiteit leek blijkt nu interval, een val ergens tussen twee werelden, die van Rusland en Italië.

Nog steeds kan ik denken: hallo, ik ben zelf degene die fladdert, tussen het weefsel van Frederiek en de roman van Veronesi, het is niet helder of er een verband is, alleen de data, de dagen van eind januari 2023. Zo bescherm ik de samenhang van mijn blogserie, waarin het woord log zit, toch een soort logboek waarin niet de samenhang vooropstaat maar de beschrijving van de gebeurtenissen op een dag, die niet hoeven samen te hangen. Afijn, dat had ik al eerder uitgelegd in mijn eerdere blogs, met name deze (volg eventueel de link).

Maar wat als die fladderende ik ook zelf anders is dan ik dacht? Wat als ik via deze (non-)samenhang met mezelf word geconfronteerd, via de grote wereld van de onveilige (Russische) politiek met mijn huiselijke omgeving, net als de hoofdpersoon van Veronesi, de hoofdpersoon Veronesi, zijn alter ego in de roman? Ziedaar het experiment (ik kies nog steeds een veilige term) dat ik onderneem, dat zich - zo je wil - via mijn ervaringen aan me voordoet.

Met opzet heb ik niet gewacht tot ik de roman uit heb. Kom op zeg, dit is geen recensie. Ik kom er steeds meer achter dat ik de dingen beleef zoals in een film. De film begint om 20:30 uur, na het nieuws. En ongeveer om 21:30 ben ik moe en ga ik mezelf voorbereiden op mijn slaap. Dat past overigens ook met de ervaring van het leven. We kijken niet terug op ons leven vanuit de hemel, maar bevinden ons ergens tussen begin en einde. We zijn een interval, ook als we niet weten welk interval, omdat de sterfdatum meestal niet bekend is.

De film wordt in de roman voortdurend opgeroepen. De roman is overigens zelf ook verfilmd, al heb ik die film niet gezien. Er is een scène in de roman die zich afspeelt in een goedkope eettent in de buurt van Rome, waar de 'taxichauffeur' zijn verhaal vertelt aan de 'schrijver'. Hij vertelt over een film van Pasolini, Ricotta (die ik ook al niet heb gezien), en waarin zoiets als een interval aan het werk is. In elke Italiaanse film, legt de spion uit, vind je 'la tipica pausa-pranzo', waarin de crew van de film bij elkaar zit, een leeg maar ook sprankelend uur ('con l'aria friccichina'). Pasolini laat Orson Welles een gedicht voorlezen. Welles leest in het Italiaans, maar de voice over is van een Italiaan, en wel de beroemde schrijver Giorgio Bassani (die in het verzet heeft gezeten). In dat gedicht verschijnt de titel 'una forza del passato', 'een kracht van het verleden'. Ik citeer dit gedicht in het Italiaans, daartoe aangemoedigd door Pasolini en Welles, en geef daarna de onbeholpen vertaling van mezelf en google translate (de roman van Veronesi is overigens wel in het Nederlands vertaald, maar die vertaling heb ik nog niet in huis), en net als in de roman omgezet in de layout van proza:

Io sono una forza del passato, solo nella tradizione è il mio amore. Vengo da ruderi, dalle chiese, dalle pale d'altare, dai borghi abbandonati sugli Appennini o le Prealpi, dove sono vissuti i fratelli. Giro per la Tuscolana come un pazzo, per l'Appia come un cane senza padrone. O guardo i crepuscoli, le mattine su Roma, sulla Ciociaria, sul mondo, come i primi atti della Dopostoria, cui io assisto, per privilegio d'anagrafe, dall'orlo estremo dia qualche età sepolta. Mostruoso è chi è nato dalle viscere di una donna morta. E io, feto adulto, mi aggiro, più moderno di ogni moderno, a cercare fratelli che non sono più. (p.93-94)

Ik ben een kracht uit het verleden, mijn liefde heb ik alleen voor de traditie. Ik kom uit ruïnes, uit kerken, uit altaarstukken, uit verlaten dorpen in de Apennijnen of de Vooralpen, waar de broeders woonden. Ik dwaal langs de Via Tuscolana als een dwaas, langs de Via Appia als een hond zonder baas. Of ik kijk naar de schemering, de ochtenden over Rome, door Ciociaria, over de wereld, als de eerste daden van de posthistoire, waarvan ik getuige ben, vanwege mijn privilege om te registreren, vanaf de uiterste rand van een begraven tijdperk. Monsterlijk is wie geboren is uit de ingewanden van een dode vrouw. En ik, volwassen foetus, dwaal rond, moderner dan de modernen, op zoek naar broers die er niet meer zijn. (blz.93-94)

Misschien voelde je al aankomen dat ik deze regels moet proberen te betrekken op het kunstwerk van mijn dochter en het borduurwerk van mijn moeder. Ik moet al voortbordurend proberen de weefstructuur van schering en inslag trouw te blijven, als ware het een traditie die meer dan wat ook mijn liefde had. Het eerste wat ik zie is de verwijzing naar mijn moeder, die opgroeide in een boerderij naast een Franciscaans klooster, 'waar de broeders woonden', en die mij mijn Franciscaanse voornaam gaf (over Franciscus, zie ook deze recente blog). Ik ben die volwassen foetus die rondfladdert, maar wat ronddwaal, afkomstig uit de ruïnes van dat klooster.

Nu, hier, kan ik geboren worden, maar nu uit de ingewanden van een dode vrouw, en nu, hier, een kracht uit het verleden worden, zoals de Russische spion die bevriend was met de vader van de schrijver, die zichzelf ooit heeft moeten doden, de Rus in zichzelf, om de vader te kunnen worden van de schrijver. De schrijver schrijft kinderboeken, over de kinderheld Pizzano Pizza, en in het volgende hoofdstuk zal hij aan zijn jeugdige lezers proberen uit te leggen dat zijn held in werkelijkheid geen negenjarig jongetje is, maar een marsmannetje van 67 jaar. Een spion. Hoe het verder gaat weet ik nog niet, ik ben dus pas halverwege deze roman.

Om de toekomst open te houden, voor je kinderen, wil Veronesi misschien zeggen, moet je kinderen de waarheid vertellen. Sinterklaas bestaat niet. De taxichauffeur is een Russische spion, net als zijn vader (die enkele weken eerder overleden is). Maar het is natuurlijk wel de waarheid die verteld kan worden door een schrijver, zijn alter ego, in fictie. Net zoals ik de waarheid hier aan mezelf vertel binnen het genre van de blog dus, in de (niet-)samenhang van de dingen zoals ze zich op een dag aan me kunnen voordoen.

Dat mijn blogs bij Frederiek de vorm aannemen van een weefkunstwerk wil zeggen: ik ben een interval, en wel tussen mijn moeder en mijn dochter, bemiddeld door mijn vrouw (die de opdracht gaf). Waar deze blogs op uitlopen weet ik niet, het ligt voorbij de randen van het kunstwerk, hun leven is mijn leven, maar ook als mijn alter ego, ik ben het die daar aan de muur hangt.

Het kan zijn dat de waarheid ongewenste gevolgen heeft, zoals Veronesi in de eerste helft van de roman al suggereert. We blijken ineens verbonden te zijn met het vijandige Rusland. Zo krijg ik nog steeds mails van de website Academia waarin staat dat nu nog Russen mijn filosofische teksten lezen die ik twintig jaar geleden schreef. Met Rusland zijn we een weefsel, en dat is allerminst een prettig gevoel. Waarheid betekent in dit geval dat we steeds weer die kracht van het verleden omzetten in een zoektocht naar 'broers', fratelli, ook al zijn die er niet meer.